Cán cân xuất nhập khẩu là gì? Công thức tính cán cân xuất nhập khẩu? 

Cán cân xuất nhập khẩu, một chỉ số kinh tế vĩ mô trọng yếu, ẩn chứa nhiều thông tin giá trị cho nhà đầu tư hàng hóa phái sinh. Hiểu rõ về chênh lệch giá trị giữa xuất và nhập khẩu của một quốc gia giúp bạn nắm bắt xu hướng thị trường, từ đó đưa ra những quyết định đầu tư thông minh và hiệu quả trên nền tảng SACT TradingPro.

Cán cân xuất nhập khẩu là gì?

Cán cân xuất nhập khẩu, hay còn được biết đến với tên gọi cán cân thương mại, là một chỉ tiêu kinh tế quan trọng, thể hiện chênh lệch giữa tổng giá trị hàng hóa, dịch vụ mà một quốc gia xuất khẩu (kim ngạch xuất khẩu) so với tổng giá trị hàng hóa, dịch vụ mà quốc gia đó nhập khẩu (kim ngạch nhập khẩu) trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một tháng, một quý hoặc một năm. Đây là một công cụ đo lường cơ bản giúp đánh giá tình hình ngoại thương của một nền kinh tế.

Có ba trạng thái chính của cán cân xuất nhập khẩu:

• Xuất siêu (Trade Surplus): Xảy ra khi tổng giá trị xuất khẩu lớn hơn tổng giá trị nhập khẩu. Điều này cho thấy quốc gia đó bán ra nước ngoài nhiều hơn mua vào, có thể tạo ra dòng ngoại tệ dương và góp phần vào tăng trưởng kinh tế.
• Nhập siêu (Trade Deficit): Là tình trạng ngược lại, khi tổng giá trị nhập khẩu vượt quá tổng giá trị xuất khẩu. Quốc gia đó đang mua nhiều hàng hóa, dịch vụ từ nước ngoài hơn là bán ra.
• Cán cân thương mại cân bằng: Khi giá trị xuất khẩu và nhập khẩu tương đương nhau.

Liệu quốc gia chỉ có nhập siêu có phải là điều xấu?

Không phải lúc nào nhập siêu cũng là điều không tốt. Tuy nhiên cán cân xuất nhập khẩu cũng còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như mức độ phát triển kinh tế, nhu cầu tiêu dùng, cơ cấu sản xuất, độ tuổi dân số,…

Một số quốc gia có thể có nhập siêu do cần phải nhập khẩu nhiều hơn để đáp ứng nhu cầu trong sản xuất hoặc tiêu dùng. Trong trường hợp này, nhập siêu không phải là điều xấu mà nó là một phần của quá trình phát triển kinh tế.

Tuy nhiên, nếu một quốc gia có nhập siêu quá lớn và kéo dài trong nhiều năm, điều này có thể gây ra những vấn đề về tài chính và thương mại. Quốc gia có thể phải tiêu tốn nhiều tiền để trả lãi suất cho khoản nợ nước ngoài, nâng cao lạm phát và giảm mức độ cạnh tranh của các sản phẩm nội địa.

Do đó, việc có nhập siêu hay không còn phụ thuộc vào tình hình kinh tế và chính sách của mỗi quốc gia.

Cách tính cán cân xuất nhập khẩu là gì?

Việc xác định cán cân xuất nhập khẩu được thực hiện qua công thức đơn giản:

Cán cân xuất nhập khẩu = Tổng giá trị xuất khẩu – Tổng giá trị nhập khẩu

Trong đó:

• Tổng giá trị xuất khẩu và tổng giá trị nhập khẩu được định lượng bằng đơn vị tiền tệ chung, thường là USD.
• Nếu kết quả > 0: Thặng dư thương mại (xuất siêu).
• Nếu kết quả < 0: Thâm hụt thương mại (nhập siêu).
• Nếu kết quả = 0: Cán cân thương mại cân bằng.

Thông qua cán cân xuất nhập khẩu, nhà đầu tư có thể đánh giá cơ cấu xuất nhập khẩu của một quốc gia, bao gồm các mặt hàng chủ lực, thị trường chính, từ đó dự đoán những biến động tiềm ẩn về cung cầu hàng hóa trên thị trường phái sinh.

Cán cân xuất nhập khẩu (CCXNK) sẽ phản ánh hai thái cực mà nhà đầu tư cần biết:

• Nếu giá trị CCXNK lớn hơn 0 thì sẽ là thặng dư
• Nếu giá trị CCXNK nhỏ hơn 0 thì sẽ là thâm hụt
• Nếu nền kinh tế đạt hiệu quả cao thì CCXNK sẽ cho ra giá trị bằng với mức 0

Thông qua cán cân xuất nhập khẩu ta có thể đánh giá được cơ cấu xuất nhập khẩu của quốc gia đó. Cơ cấu xuất nhập khẩu thực sự là tổng thể các bộ phận giá trị hàng hóa, dịch vụ xuất nhập khẩu và hợp thành tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của các vùng, các quốc gia, phản ánh kết quả của quá trình lao động và sáng tạo giá trị của nền kinh tế. Cơ cấu xuất nhập khẩu phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như tình hình kinh tế – xã hội, cơ cấu sản xuất, chính sách kinh tế, thị trường xuất khẩu và nhập khẩu, và có thể thay đổi theo thời gian.

Dựa trên cán cân xuất nhập khẩu, ta có thể đánh giá cơ cấu xuất nhập khẩu của một quốc gia bằng cách phân tích các mặt hàng xuất khẩu và nhập khẩu, ngành nghề, đối tác thương mại, và so sánh với các quốc gia khác trong khu vực hoặc trên toàn thế giới. Điều này giúp ta hiểu hơn về lợi thế và khó khăn của quốc gia đó trong thương mại quốc tế, từ đó đưa ra các chính sách kinh tế phù hợp để thúc đẩy xuất khẩu, giảm thiểu thâm hụt thương mại và nâng cao cơ cấu xuất khẩu của quốc gia đó.

Đặc điểm cơ cấu của cán cân xuất nhập khẩu là gì?

• Cơ cấu xuất nhập khẩu luôn mang tính khách quan
• Cơ cấu xuất nhập khẩu được thể hiện thông qua số lượng và chất lượng và phân bố theo ngành, đối tác thương mại.
• Cơ cấu xuất nhập khẩu phải có tính hướng dẫn và phát triển, và phải đảm bảo tính hiệu quả cho nền kinh tế của mỗi quốc gia.
• Cơ cấu xuất nhập khẩu luôn luôn có tính định trước và tính hướng dịch.
• Cơ cấu xuất nhập khẩu có tính lịch sử, bắt đầu từ một cơ sở cơ cấu nào đó, kế thừa và phát triển. Nó luôn ở trạng thái phát triển từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện hơn.

Yếu tố tác động lên cán cân xuất nhập khẩu là gì?

Nhiều yếu tố kinh tế vĩ mô và chính sách có thể gây biến động đến cán cân xuất nhập khẩu, và gián tiếp ảnh hưởng đến giá các hợp đồng tương lai kim loại, nông sản, năng lượng, nguyên liệu công nghiệp:

• Tỷ giá hối đoái: Đây là một trong những yếu tố quan trọng nhất. Khi đồng nội tệ của một quốc gia yếu đi (phá giá), hàng xuất khẩu của quốc gia đó trở nên rẻ hơn đối với người mua nước ngoài, thúc đẩy xuất khẩu. Ngược lại, hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, làm giảm nhập khẩu. Sự biến động tỷ giá có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí nhập khẩu nguyên liệu hoặc giá bán nông sản trên thị trường quốc tế.
• Lạm phát: Lạm phát cao trong nước có thể làm tăng giá thành sản xuất, khiến hàng hóa trong nước kém cạnh tranh hơn so với hàng nhập khẩu, dẫn đến tăng nhập khẩu và giảm xuất khẩu.
• Thu nhập quốc dân (GDP) và tăng trưởng kinh tế: Khi kinh tế tăng trưởng, thu nhập người dân tăng, nhu cầu tiêu dùng hàng hóa (bao gồm cả hàng nhập khẩu) cũng tăng theo. Đồng thời, năng lực sản xuất để xuất khẩu cũng có thể được cải thiện.
• Chính sách thương mại: Các chính sách như thuế quan, hạn ngạch, trợ cấp xuất khẩu, và các hiệp định thương mại tự do (FTA) có tác động trực tiếp đến dòng chảy xuất nhập khẩu giữa các quốc gia. Ví dụ, một hiệp định thương mại mới có thể mở cửa thị trường cho nông sản, làm thay đổi cán cân thương mại mặt hàng đó.
• Đầu tư nước ngoài (FDI): Dòng vốn FDI có thể thúc đẩy năng lực sản xuất và xuất khẩu, nhưng cũng có thể làm tăng nhập khẩu máy móc thiết bị trong giai đoạn đầu.
• Sức khỏe kinh tế toàn cầu: Suy thoái kinh tế toàn cầu làm giảm nhu cầu chung đối với hàng hóa, ảnh hưởng đến xuất khẩu của tất cả các nước. Ngược lại, kinh tế thế giới phục hồi sẽ kích thích thương mại quốc tế.
• Giá cả hàng hóa thế giới: Biến động giá dầu, kim loại, nông sản trên thị trường thế giới cũng ảnh hưởng đến giá trị xuất nhập khẩu của các quốc gia.

Những tác động tích cực mang lại từ cán cân xuất nhập khẩu là gì?

Những tác động tích cực mang lại từ cán cân xuất nhập khẩu là gì? Cán cân xuất nhập khẩu có tác động trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia, và việc duy trì một cán cân xuất nhập khẩu cân bằng là rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế của một quốc gia.

Đối với xuất khẩu, cán cân xuất nhập khẩu dương cho thấy rằng quốc gia đó sản xuất nhiều hàng hóa hơn là nhu cầu tiêu thụ nội địa, và do đó phải xuất khẩu để bù đắp cho nhu cầu tiêu thụ không đủ. Việc tăng cường xuất khẩu có thể giúp nâng cao năng suất lao động, tăng doanh số bán hàng, tăng thu nhập cho các doanh nghiệp và người lao động, và hỗ trợ phát triển kinh tế nói chung.

Đối với nhập khẩu, cán cân xuất nhập khẩu âm cho thấy rằng quốc gia đó tiêu thụ nhiều hàng hóa hơn là sản xuất, và do đó phải nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ. Việc nhập khẩu có thể giúp phát triển ngành công nghiệp trong nước, cung cấp nguyên liệu và sản phẩm cho các doanh nghiệp trong nước, tạo điều kiện cho các công ty địa phương phát triển, và đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân.

Những yếu tố đặc biệt và hiếm gặp ảnh hưởng đến cán cân xuất nhập khẩu

Ngoài các yếu tố kinh tế vĩ mô thường thấy, một số sự kiện đặc thù cũng có thể gây ra những biến động mạnh và khó lường cho cán cân xuất nhập khẩu:

• Thiên tai, dịch bệnh: Các sự kiện như đại dịch COVID-19 đã cho thấy rõ sự gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, làm thay đổi đáng kể cán cân thương mại dịch vụ (du lịch, vận tải) và hàng hóa của nhiều quốc gia. Thiên tai cũng có thể phá hủy mùa màng, ảnh hưởng đến xuất khẩu nông sản hoặc làm tăng nhu cầu nhập khẩu hàng hóa thiết yếu.
• Lệnh trừng phạt kinh tế quốc tế: Các biện pháp trừng phạt áp đặt lên một quốc gia có thể làm tê liệt hoạt động xuất nhập khẩu của nước đó với các đối tác thương mại quan trọng, gây ra thâm hụt hoặc thặng dư đột biến.
• Thay đổi đột ngột trong công nghệ sản xuất toàn cầu: Sự ra đời của một công nghệ mới có thể làm thay đổi lợi thế cạnh tranh của các quốc gia trong một số ngành hàng nhất định, từ đó tác động đến cơ cấu xuất nhập khẩu.
• Biến động do đầu cơ ngoại hối quy mô lớn: Mặc dù ít xảy ra, các hoạt động đầu cơ lớn trên thị trường ngoại hối có thể tạm thời làm sai lệch tỷ giá, ảnh hưởng đến quyết định xuất nhập khẩu của doanh nghiệp trong ngắn hạn.

Hiểu biết về những yếu tố này giúp nhà đầu tư trên thị trường hàng hóa phái sinh có cái nhìn sâu sắc hơn về các rủi ro và cơ hội tiềm ẩn.

Tác động của cán cân xuất nhập khẩu đến nhà đầu tư hàng hóa phái sinh

Đối với nhà đầu tư tại Hàng hóa phái sinh SACT, việc theo dõi và phân tích cán cân xuất nhập khẩu mang lại nhiều lợi ích:

1. Đánh giá rủi ro tỷ giá: Biến động của cán cân xuất nhập khẩu có thể dẫn đến thay đổi tỷ giá hối đoái. Điều này ảnh hưởng đến chi phí cơ hội và lợi nhuận khi giao dịch các hợp đồng hàng hóa được định giá bằng ngoại tệ (thường là USD).
2. Xây dựng chiến lược phòng ngừa rủi ro (hedging): Các doanh nghiệp xuất nhập khẩu có thể sử dụng công cụ phái sinh hàng hóa để phòng ngừa rủi ro biến động giá do ảnh hưởng từ cán cân xuất nhập khẩu và các yếu tố liên quan. SACT cung cấp dịch vụ tư vấn chiến lược hedging hiệu quả.
3. Nhận diện cơ hội đầu tư: Sự thay đổi trong chính sách thương mại hoặc các yếu tố bất thường (như thiên tai, dịch bệnh) ảnh hưởng đến cán cân xuất nhập khẩu có thể tạo ra những biến động giá ngắn hạn, mang lại cơ hội giao dịch cho nhà đầu tư nhanh nhạy.
4. Dự báo xu hướng giá:

• • Thặng dư thương mại ở các nước xuất khẩu lớn (ví dụ: cà phê ở Việt Nam, Brazil; dầu thô ở các nước OPEC+) có thể báo hiệu nguồn cung dồi dào, gây áp lực giảm giá.
  • Thâm hụt thương mại, đặc biệt đối với các mặt hàng thiết yếu mà một quốc gia phải nhập khẩu nhiều (ví dụ: đậu tương ở Trung Quốc), có thể cho thấy nhu cầu cao, hỗ trợ tăng giá.

Tình hình của cán cân xuất nhập khẩu ở Việt Nam

Trong những năm gần đây, Việt Nam liên tục duy trì trạng thái xuất siêu, phản ánh sự tăng trưởng mạnh mẽ của hoạt động xuất khẩu. Theo số liệu từ Bộ Công Thương, năm 2022, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt khoảng 371,5 tỷ USD, tăng 10,5% so với năm 2021. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu lần đầu tiên vượt mốc 700 tỷ USD. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực bao gồm điện tử, điện thoại, máy tính, dệt may, giày dép, nông sản và thủy sản.

Kim ngạch nhập khẩu năm 2022 đạt khoảng 360,5 tỷ USD, tăng 8,5% so với năm 2021. Nhờ đó, cán cân thương mại của Việt Nam năm 2022 thặng dư gần 11 tỷ USD, đánh dấu năm thứ bảy liên tiếp xuất siêu. Điều này góp phần quan trọng vào việc ổn định tỷ giá, tăng dự trữ ngoại hối và củng cố các chỉ số kinh tế vĩ mô.

Việc theo dõi sát sao tình hình cán cân xuất nhập khẩu của Việt Nam và các đối tác thương mại lớn sẽ cung cấp cho nhà đầu tư những thông tin giá trị khi giao dịch các mặt hàng nông sản (cà phê, cao su), năng lượng và nguyên liệu công nghiệp trên thị trường phái sinh.

Đối với kim ngạch nhập khẩu 360,5 tỷ USD, tăng 8,5% so với 2021, kiểm soát tốt các mặt hàng hạn chế nhập khẩu.

Nhờ đó, cán cân thương mại thặng dư năm thứ 7 liên tiếp, với giá trị gần 11 tỷ USD, góp phần ổn định tỷ giá, dự trữ ngoại hối…

Xem thêm:

• Công nghiệp năng lượng bao gồm những ngành nào và ngành nào nổi bật nhất?
• Chuyển tiền USD vào tài khoản VND thông qua ngân hàng được không?

Kết luận

Cán cân xuất nhập khẩu không chỉ là một con số thống kê kinh tế đơn thuần mà còn là một chỉ báo quan trọng, phản ánh dòng chảy thương mại và sức khỏe kinh tế của một quốc gia, đồng thời mang nhiều hàm ý cho thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường hàng hóa phái sinh. Việc hiểu rõ định nghĩa, cách tính, các yếu tố tác động (bao gồm cả những yếu tố hiếm gặp như lệnh trừng phạt kinh tế hay tác động của cán cân thương mại dịch vụ) và ý nghĩa của cán cân xuất nhập khẩu sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra những phân tích sâu sắc và quyết định giao dịch hiệu quả hơn.

Tại Công ty Cổ phần giao dịch hàng hóa Đông Nam Á (SACT), chúng tôi không chỉ cung cấp nền tảng giao dịch SACT TradingPro đã có mặt tại Android và IOS mà còn liên tục cập nhật các phân tích thị trường, bao gồm cả những yếu tố vĩ mô như cán cân xuất nhập khẩu, để hỗ trợ quý nhà đầu tư. Hãy theo dõi SACT để không bỏ lỡ những thông tin quan trọng và cơ hội đầu tư tiềm năng trên thị trường hàng hóa phái sinh!