Trong hoàn cảnh này, một mình cô phải chịu đựng tất cả mặc cho các lời nói ra nói vào của người thân, họ hàng bạn bè. Chồng cô – một nông dân chính gốc đã an ủi cô Vân Anh và cho đó là nỗi thường tình ở các huyện này, không có gì lạ bởi họ có vấn đề mới tuyên bố vỡ nợ, xem như chấm dứt thương hiệu cá nhân con người họ ở đây.
Hai vợ chồng cô đành dùng những tài sản còn lại của mình đề trả tiền cho nông dân, trả nợ cho Ngân hàng. Hai người đồng lòng rằng của đi thay người, xem như đây là năm “hạn” và sẽ làm lại tự đầu khi có thể.
Cô kể “khi kinh doanh mọi chữ tín được đặt lên rất cao, nhưng khi có tai tiếng hoặc rủi ro thì đồng loạt khách hàng, đối tác rút tiền hoặc hủy hợp đồng sẽ dẫn đến mất thanh khoản và sức chịu đựng của một Đại lý nhỏ thì không thể nếu đáp ứng nghĩa vụ ngay một lúc. Đúng là rủi ro thanh khoản (liquidity risk) có ảnh hưởng cực lớn đến mỗi doanh nghiệp do cùng một lúc phải đáp ứng tất cả những hợp đồng mua, khoản vay phải trả…trong cùng một thời điểm. Tôi thầm nghĩ, đây là lý do căn bản không chỉ cho các doanh nghiệp nhỏ mà thậm chí cả tổ chức tài chính lớn cũng phá sản nếu không được quản trị thanh khoản tốt trong thời kỳ khủng hoảng, cho nên bài học về quản lý rủi ro các tình huống bất ngờ – kiểm tra sức chịu đựng (stress test – kiểm tra sự ổn định và độ tin cậy bằng cách đo lường mức tổn thất khi có các sự kiện bất thường xảy ra) không bao giờ là thừa của doanh nghiệp.
Chưa hết, vào đầu năm cô đã chốt trừ lùi -50 USD/tấn nhưng gần vào cuối mùa mưa giá trừ lùi cộng +100 USD/tấn thế là cô lại gặp rủi ro, mình đã làm gì đâu, hàng chưa mua, tiền chưa trả nhưng đã thế này đây. Đúng là nhân vô thập toàn lỗ tiếp 150 USD/tấn.
Điều này có vẻ khó hiểu nhưng là chuyện thường ở huyện đối với dân kinh doanh cà phê, ví dụ chốt bán trừ lùi cho công ty xuất khẩu 1000 tấn ở mức giá tháng 1 với mức trừ lùi 50 USD (nghĩa là lấy giá robusta giao dịch trên sàn LIFFE – 50 USD/tấn làm giá giao dịch trong hợp đồng). Nếu theo đúng xu hướng giá giảm thì các đại lý sẽ mua dần trữ hàng trong kho để giao cho công ty xuất khẩu theo hợp đồng đã ký, vấn đề không có gì nếu đại lý có hàng sẵn hoặc có phần lớn hàng giao, nhưng thực tế lại chưa có hàng mà bán chốt trước. Do đó, khi giá cộng trừ lùi tăng cao đồng nghĩa với việc giá thị trường ở mức cao, mua hoặc không mua thanh toán hợp đồng thì cũng thấy ngay mức lỗ.
Cái giá tiếp tục làm cô mất ngủ cả tháng, người cô đã gầy đi khi đêm nào cũng không ngon giấc. Liên tục những vận đen ám ảnh cả làng cà phê chứ không chỉ riêng doanh nghiệp cô. Cô than. thở “bây giờ giá mà lên cũng chịu đó các cháu à, không làm gì được nữa”, chúng tôi vẫn cố gắng hiểu nhưng không hiểu ra. Tôi gặng hỏi cô “vì sao giá lên cô lại buồn ạ?”. Lần này cô không trả lời ngay mà suy tư một chốc rồi đưa ánh mắt nhìn xa xa “sổ nhà đã cầm cố, tiền vốn đã âm giờ lấy gì để đầu tư trồng cây và mua hàng”. Nước mắt cô bắt đầu rơi, tôi bắt đầu cảm nhận được niềm tủi hờn trong đáy lòng cô…một người xây dựng cơ đồ đã bị lao dốc khá nhanh sau những cơn bão giá.
Tưởng chừng như mọi việc đã xong, Cô và chú có thể nhẹ nhõm và nghỉ ngơi nhưng ngoài kia vườn tiêu xanh mướt giờ đây đã bị vàng lá – một mảng của khu rẫy xa xa bên phải phía sân nhà, một số đã rụng đốt dần và chết, số còn sống thì còi cọc, khả năng cho ít trái rất cao. Nỗi cơ cực của người nông dân là ở đây! rủi ro thường trực nguy hiểm hơn bao giờ hết, dù cho đã áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật rồi nhưng ai ơi! bệnh cây lại đến rất bất ngờ ngoài tầm kiểm soát. “Đã đầu tư thì không thể lấy lại” – vậy là với 15 ngàn trụ tiêu tương tương 15 ha đã cắt từng khúc ruột, đau lại càng đau! Nhiều lúc nghĩ quẩn rằng mình bị đau thì cố gắng chịu đựng không đi bệnh viện còn cây nhiễm bệnh thì đi vay cũng phải lo mà chữa trị, đủ thấy tâm huyết và dồn lực cho 15,000 trụ này. Khả năng phục hồi được không vẫn chưa có hồi kết. Trong khi đó, giá tiêu lại giảm từ 220 ngàn xuống 45 ngàn trên một ký – giá tiêu rơi xuống thấp, lại không đầu tư chăm sóc đầy đủ làm cho cây hồ tiêu kém phát triển, bị suy kiệt dễ dẫn đến tình trạng vườn cây bị nhiễm sâu bệnh hại, đẩy tới nguy cơ gia tăng làm cây chết hàng loạt. Thời tiết rất thất thường, khí hậu mưa nắng không ổn định, thời tiết không như trước đây mặc dù đã chủ động trồng cây che bóng, áp dụng nhiều hình thức tưới nước nhưng vẫn không kham nổi sự thật quá khó khăn này…
Nắng đã tắt, trời tối mịt lại một cách nhanh chóng, chúng tôi và cô đã nói chuyện quên cả thời gian. Bản thân chúng tôi dường như chìm đắm vào câu chuyện của cô, thật ra chúng tôi cũng có một chút kiến thức chuyên ngành cà phê để hiểu như gì cô nói, biết những gì cô đã làm. Đã đến lúc trở về đơn vị, chúng tôi tạm biệt cô và không quên những bài học của cô đã trải lòng và đi từ tâm của người làm cà phê gạo cội. Hôm đó, trên chuyến xe về chúng tôi cứ trăn trở mãi, liệu rằng cái ngành nghề cà phê này đang “ngược đãi” người ta, nông dân kêu khổ; đại lý kêu khó làm; doanh nghiệp xuất khẩu than không có lãi và cuối cùng thì nghiệp này còn kéo dài bao lâu. Thiết nghĩ, tôi cũng tự an ủi rằng dẫu biết cái khó của nghề và tính chọn lọc tự nhiên cao, tự thân mỗi thành phần tham gia sẽ điều chỉnh hoạt động, tìm các hướng đi cũng như phương thức kinh doanh phù hợp hơn, qua đó góp phần đưa ngành cà phê phát triển sâu, chất lượng, bền vững và an toàn. Đây mới là yếu tố sống còn nếu tồn tại và tiếp tục hoạt động trong ngành.
cà phê!
Phòng đào tạo SACT