Mặc dù các công cụ tài chính hiện đại có vẻ phức tạp, nhưng gốc rễ của giao dịch hàng hoá phái sinh đã xuất hiện từ hàng ngàn năm trước, bắt nguồn từ nhu cầu cơ bản nhất của con người: quản lý rủi ro và đảm bảo giá cả cho các loại hàng hóa thiết yếu. Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ, việc tiếp cận kênh đầu tư này đã trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, chỉ với một chiếc máy tính hay điện thoại thông minh.
Tại Việt Nam, đây là kênh đầu tư duy nhất được Bộ Công Thương cấp phép và quản lý bởi Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV), mang đến một sân chơi minh bạch và đầy tiềm năng. Hãy cùng SACT khám phá hành trình từ những thỏa thuận sơ khai đến một thị trường tài chính sôi động toàn cầu và tìm hiểu cơ hội đầu tư cho riêng bạn.
Hàng hoá phái sinh là gì?
Hàng hoá phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của nó có tính phái sinh, tức là bắt nguồn từ giá của một tài sản cơ sở khác. Các tài sản cơ sở này là những hàng hóa vật chất quen thuộc, được chia thành 4 nhóm chính: nông sản (ngô, lúa mì, đậu tương), kim loại (bạc, đồng, bạch kim), năng lượng (dầu thô WTI, khí tự nhiên) và nguyên liệu công nghiệp (cà phê Robusta, cao su).
Về bản chất hợp đồng, nhà đầu tư không trực tiếp mua bán hàng hóa vật chất mà thực hiện giao dịch các hợp đồng được chuẩn hóa (như hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn) về khối lượng, chất lượng và thời gian đáo hạn. Các đặc điểm chính của kênh đầu tư này bao gồm:
- Liên thông quốc tế: Thị trường liên thông quốc tế với các sàn giao dịch lớn nhất thế giới như CME Group, LME, ICE, đảm bảo tính minh bạch và thanh khoản cao.
- Giao dịch hai chiều: Cho phép nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường đi lên (lệnh Mua) hoặc đi xuống (lệnh Bán khống).
- Đòn bẩy tài chính: Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần nhỏ giá trị hợp đồng để có thể giao dịch, giúp tối ưu hóa vốn nhưng cũng đi kèm rủi ro tương ứng.
- Giao dịch T+0: Lợi nhuận được ghi nhận ngay khi đóng lệnh và nhà đầu tư có thể sử dụng ngay số tiền đó để thực hiện các giao dịch tiếp theo mà không cần chờ đợi.
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG HÀNG HOÁ PHÁI SINH
Thời kỳ Cổ đại – khai sinh thị trường hàng hoá phái sinh
Thị trường giao dịch hàng hóa đã hình thành từ hơn 100.000 năm trước, khi con người bắt đầu trao đổi hàng hóa và dịch vụ để đáp ứng các nhu cầu tối thiểu. Phương thức cơ bản nhất được biết đến là Barter (hàng đổi hàng). Vấn đề của hoạt động trao đổi này là rất khó giao dịch giữa các hàng hóa có thời kỳ thu hoạch khác nhau trong năm, hoặc các sản phẩm có giá trị không tương xứng.
Lấy ví dụ: bạn là người nuôi bò, thứ bạn muốn mua là một quả chuối. Đương nhiên bạn sẽ không thể (hay không muốn) trao đổi một con bò chỉ để lấy một quả chuối chứ.
Giải pháp đc đưa ra là sử dụng mặt hàng khó hỏng, giữ được lâu dài như rượu vang, ngũ cốc làm trung gian trao đổi. Những hoạt động trao đổi này cuối cùng dẫn đến sự phát triển của tiền tệ hàng hóa (commodity money), một công cụ giá trị trung gian hỗ trợ mở rộng cơ hội trao đổi hàng hóa có thời vụ khác nhau.
Đến khoảng 8000 năm trước Công nguyên, khi chữ viết và toán học phát triển ở nước Sumer – nền văn minh cổ đại sớm nhất trong lịch sử loài người, nằm ở khu vực sông Tigris và Euphrates, tại Trung Đông, người Sumer sử dụng thẻ đất thay cho rượu vang làm hợp đồng thỏa thuận cung cấp một lượng hàng hóa (tức là họ sẽ đánh dấu trên thẻ đất) vào ngày nhất định với giá cả ấn định ở ngày thỏa thuận.
Đến khoảng 3500 trước Công nguyên, người Sumer thay thế thẻ đất sét thành bảng đất sét. Những giao dịch lúc đó đã tương tự như hợp đồng kỳ hạn.
Cho đến thời kỳ cổ đại, nhiều nơi cũng xuất hiện giao dịch hàng hóa phái sinh. Thời kỳ Hy Lạp cổ đại, người Athen thiết lập hợp đồng vận chuyển thương mại tương tự như hợp đồng kỳ hạn.
Cũng trong thời kỳ Hy Lạp cổ đại, Trong một số tài liệu lịch sử ghi chép vào giữa thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên bởi Aristoteles, có nhắc đến giao dịch quyền chọn đầu tiên trên trong lịch sử thế giới. Giao dịch này được thực hiện bởi triết gia nổi tiếng trong lịch sử Hy Lạp cổ đại Thales – người phát minh ra định lý Ta-lét mà chúng ta được học trong lớp Toán cấp trung học.
Thales là một nhà toán học và thiên văn học nổi tiếng, đại diện cho nền văn minh Hy Lạp cổ đại vào khoảng năm 624/623 – 548/545 trước Công nguyên.
Ở Hy Lạp cổ đại, ô liu và dầu ô liu cũng giống như dầu thô ngày nay, được mô tả là vàng lỏng. Vì dầu không chỉ dùng cho mỗi việc tiêu dùng và nấu ăn, chúng còn được dùng làm nước hoa và các nghi lễ tôn giáo lớn (điều cực kỳ quan trọng ở các nền văn minh cổ đại), nên nhu cầu về dầu ô liu sẽ cực kỳ lớn, điều này làm gia tăng nhu cầu về máy ép ô liu vì người nông dân cần tiết kiệm cho mùa vụ của họ.
Thales bắt đầu đến các cơ sở ép ô liu và đưa ra một lời đề nghị: đặt trước cho họ một khoản tiền mặt nhỏ nếu họ đồng ý cho ông thuê máy ép với giá cố định khi ông xuất hiện ở mùa thu hoạch. Nếu ông không xuất hiện thì họ có thể giữ tiền mặt của ông và cho người khác thuê.
Khi mùa vụ tới, ai cũng đều tìm kiếm cho mình một chiếc máy ép để làm dầu nhưng các chủ cơ sở máy ép không thể cho thuê vì Thales mới là người đang thực sự sở hữu quyền cho thuê chúng, và Thales cứ để kệ đó cho tới khi mọi người thực sự sợ hãi, lo lắng. Lúc này, những ai trả giá cao nhất mới được thuê chiếc máy ép và sử dụng chúng. Đây chính là giao dịch quyền chọn đầu tiên trên thế giới và tồn tại mãi cho đến tận ngày nay.
Đến khoảng năm 1100, các thương gia châu Âu phát triển thứ gọi là “văn tự hội chợ” (fair letter) – giống như thư tín dụng giữa người mua và người bán. Những lá thư này sau đó được thanh toán tại hội chợ thương mại khu vực châu Âu như Hội chợ Champagne và Brie của Pháp, thị trường thương mại chính ở Bắc Âu.
Hội chợ Champagne lúc mới thành lập chỉ phục vụ cho trao đổi nông sản, nhưng về sau phát triển thành thị trường thương mại lớn với nhiều mặt hàng. Hội chợ Champagne trở thành trung tâm thanh toán bù trừ quốc tế cho các giấy nợ, thư tín dụng.
Thời kỳ Phục hưng
Trong thời kỳ Phục hưng (kéo dài từ thế kỷ XIV đến thế kỷ XVI) Các thương nhân đã sử dụng hợp đồng phái sinh như một phương tiện trao đổi trong hoạt động thương mại trong dài hạn. Một trong những hợp đồng như vậy là hối phiếu.
Hối phiếu trong thời kỳ Phục hưng có cấu trúc như một hợp đồng quyền chọn ở thời điểm hiện tại. Khi hoạt động thương mại mở rộng, việc trao đổi các hối phiếu đã tăng lên đáng kể, do đó nhiều thương nhân đã chuyển từ trao đổi hàng hóa giao dịch hối phiếu.
Cho đến năm 1541, các giao dịch này đã bị cấm vì những lo ngại về rủi ro tài chính (ngày nay được gọi là rủi ro hệ thống) do giao dịch hối phiếu mang lại cơ hội lớn cho các thương nhân đầu cơ chênh lệch giá và tìm kiếm lợi nhuận (Giống như các nhà đầu cơ hàng hóa phái sinh bây giờ).
Sau khi hối phiếu không được sử dụng, thì hợp đồng kỳ hạn đã được giới thiệu rộng rãi tại thành phố Bruges và thành phố Antwerp (Bỉ), và sau đó là tại thành phố Amsterdam (Hà Lan). Thành phố Antwerp ban đầu là trung tâm giao dịch hàng hóa quan trọng nhất. Năm 1531, Sở giao dịch Antwerp thành lập và giao dịch đồng thời hợp đồng kỳ hạn, thời điểm đó hợp đồng quyền chọn đã xuất hiện.
Năm 1565, Sở giao dịch Hoàng gia thành lập tại London theo mô hình của Sở giao dịch Antwerp. Sự sụp đổ của Sở giao dịch Antwerp vào năm 1585 và sau đó là sự di cư của các thương nhân lớn đã góp phần đáng kể vào sự trỗi dậy của các sở giao dịch hàng hóa và tài chính quan trọng tại Amsterdam và London.
năm 1611, việc thành lập thị trường giao dịch Amsterdam đã đánh dấu sự khởi đầu mang tính biểu tượng quyền bá chủ của thương mại Hà Lan. Trong suốt thế kỷ 17 và 18, việc giao dịch các hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng quyền chọn trên Sở giao dịch Amsterdam đã thể hiện nhiều đặc điểm thiết yếu của việc giao dịch tập trung tại các thị trường phái sinh hiện đại.
Giao dịch các hợp đồng phái sinh lan rộng từ Amsterdam sang Pháp vào cuối thế kỷ 17, và từ Pháp sang Đức vào đầu thế kỷ 19. Các công cụ phái sinh ban đầu được sử dụng để phòng vệ rủi ro một cách hiệu quả. Đó cũng là lý do đằng sau sự phát triển nhanh chóng của các giao dịch phái sinh.
Thời kỳ Khai sáng – sự khai sinh của Sở giao dịch gạo Dojima
Trong khi hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng quyền chọn được xuất hiện lần đầu tại châu Âu, thì bằng chứng đầu tiên về hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn lại được tìm thấy vào năm 1650 tại chợ gạo Yodoya tại Osaka, Nhật Bản.
Năm 1697, chợ gạo Yodoya chuyển đến Dojima, một hòn đảo nhỏ ở đồng bằng của ba con sông chính tại phía bắc Osaka, và trở thành Sở giao dịch Gạo Dojima.
Sở giao dịch Gạo Dojima được Mạc phủ Tokugawa chính thức cho phép giao dịch gạo vào năm 1730. Sở giao dịch Gạo Dojima bao gồm hai loại thị trường gạo: thị trường shomai (nghĩa là thị trường “gạo thực”) và thị trường choaimai (nghĩa là “gạo trên sổ sách”). Thị trường shomai là thị trường giao ngay và thị trường choaimai là thị trường kỳ hạn.
Trên thực tế, mỗi thương nhân giao dịch gạo cần phải đăng ký và có giấy phép hoạt động trên Sở giao dịch Dojima. Ngoài ra, các thương nhân được chỉ định giao dịch vào những khoảng thời gian cố định
Các hợp đồng được giao dịch dưới dạng hợp đồng kỳ hạn đã được tiêu chuẩn hóa (đơn vị giao dịch tiêu chuẩn là 100 koku, mỗi hợp đồng bằng 100 koku và bước giá tối thiểu được đo bằng 1 koku). Chất lượng gạo cũng được tiêu chuẩn hóa.
Vào ngày cuối cùng của giai đoạn giao dịch, tất cả các vị thế phải được tất toán bằng tiền mặt hoặc bằng cách giao hàng thực thông qua trung tâm thanh toán bù trừ. Mỗi thương nhân phải ký quỹ tại trung tâm thanh toán bù trừ, các trung tâm thanh toán bù trừ thực hiện nghĩa vụ hợp đồng trong trường hợp thương nhân mất khả năng thanh toán.
Thị trường phái sinh hiện đại tại Mỹ
Năm 1848, Sở giao dịch hàng hóa phái sinh Chicago – Chicago Board of Trade (CBOT) được thành lập tại một thị trấn, bởi một nhóm các doanh nhân, với mục tiêu điều chỉnh thị trường ngũ cốc vốn rất rối loạn của vùng Trung Tây. Hiện nay, CBOT là Sở giao dịch hàng hóa phái sinh lâu đời nhất trên thế giới vẫn còn đang hoạt động.
Tham khảo: Hàng hóa phái sinh là gì
Vào thời điểm đó, giá nông sản đặc trưng bởi giá cao vào mùa đông vì đó là thời gian ngũ cốc trở nên khan hiếm, và giá giảm thấp trong mùa vụ thu hoạch do lượng ngũ cốc dồi dào. Để tránh trường hợp giá giảm mạnh, người nông dân thường tiêu hủy hoặc rút bớt ngũ cốc ra khỏi thị trường.
Hội đồng Thương mại cung cấp một giải pháp để đảm bảo giá hàng hóa bằng cách thương lượng các hợp đồng kỳ hạn, còn được gọi là “to-arrive contracts”. Người nông dân có thể thương lượng một mức giá mà họ mong muốn ngay từ khi sản phẩm của mình vẫn đang trong thời gian gieo trồng và đợi giao hàng vào mùa vụ thu hoạch. Đồng thời, người mua có thể đảm bảo trước cho mình một nguồn cung cố định. Do đó, những hợp đồng này cho phép người nông dân chốt giá trước và giao hàng sau.
Năm 1973 Hội đồng Thương mại Chicago đã mở Sở giao dịch quyền chọn Chicago. Năm 1975, Hội đồng Thương mại Chicago giới thiệu hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn lãi suất đầu tiên.
Sự phát triển quan trọng tiếp theo của các công cụ phái sinh là giao dịch điện tử, được ra mắt lần đầu bởi Chicago Mercantile Exchange vào năm 1992 ngay lập tức đã được chấp nhận rộng rãi Giữa những năm 1990 đã chứng kiến sự xuất hiện của các công cụ tài chính hiện đại, như hoán đổi nợ tín dụng và những thay đổi đáng kể trong giao dịch phái sinh được hỗ trợ bởi hai Đạo luật của Quốc hội, Đạo luật Hiện đại hóa Dịch vụ Tài chính (the Financial Services Modernization Act) và Đạo luật Hiện đại hóa Hàng hóa Kỳ hạn tiêu chuẩn (the Commodity Futures Modernization Act).
Bắt đầu từ thiên niên kỷ mới, thị trường phái sinh ghi nhận sự mở rộng đáng kể đạt mức 25 tỷ hợp đồng được giao dịch vào năm 2017, giá trị tăng hơn gấp đôi so với năm 2006.
Một trong số những nguyên nhân giải thích cho sự phát triển của giao dịch hàng hóa là có sự xuất hiện của giao dịch điện tử, hay người ta còn gọi đó là giao dịch kiểu Point-and-Click.
Sử dụng lần đầu tiên trên Sở giao dịch hàng hóa Chicago (CME) năm 1992, giao dịch điện tử đã nhanh chóng được chấp nhận rộng rãi. Năm 2005, cả Sở Liên lục địa ICE và CME hoàn tất việc cập nhật giao dịch điện tử trên mọi nền tảng, đánh dấu cuộc cách mạng toàn diện trong giao dịch hàng hóa.
Lợi ích có được từ giao dịch điện tử là tính minh bạch, thanh khoản cao và giảm chi phí giao dịch. Ngày nay, hầu như hoạt động giao dịch hàng hóa phái sinh, hàng hóa, hoặc chứng khoán có thể được thực hiện tại nhà riêng của mỗi cá nhân hay bất cứ nơi đâu người dùng có thể thoải mái và tiện lợi trong việc đăng nhập các hệ thống giao dịch điện tử bằng điện thoại thông minh, máy tính bảng hoặc máy tính
LỜI KẾT
Từ những tấm thẻ đất sét của người Sumer đến nền tảng giao dịch điện tử toàn cầu, hành trình của hàng hoá phái sinh cho thấy một nhu cầu không đổi: tìm kiếm lợi nhuận và bảo vệ tài sản trước những biến động khó lường của thị trường.
Nếu bạn là một nhà đầu tư đang tìm kiếm một kênh đa dạng hóa danh mục, hoặc một doanh nghiệp muốn tìm giải pháp phòng vệ giá hiệu quả, thị trường hàng hoá phái sinh chính là một lựa chọn đáng cân nhắc.
Tại Công ty Cổ phần Giao dịch Hàng hóa Đông Nam Á (SACT), với châm ngôn “Hiệu quả lan tỏa niềm tin”, chúng tôi không chỉ cung cấp một nền tảng giao dịch hiện đại mà còn đồng hành cùng bạn trên mọi bước đường. Chúng tôi cung cấp dịch vụ mở tài khoản, tư vấn chiến lược đầu tư, cập nhật các bản tin phân tích thị trường chuyên sâu và các giải pháp phòng ngừa rủi ro được thiết kế riêng cho doanh nghiệp. Chúng tôi cùng đội ngũ của SACT đã cùng nhau phát triển ứng dụng đầu tư SACT TradingPro hiện đại đã có mặt tại Android và IOS.
Hãy liên hệ với SACT ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư hiệu quả và an toàn trên thị trường hàng hóa phái sinh. Chúc quý nhà đầu tư luôn thành công và gặp nhiều may mắn