Trong thế giới tài chính hiện đại, có những công cụ không chỉ giúp nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận mà còn là “tấm khiên” bảo vệ tài sản vô cùng hiệu quả. Tài chính phái sinh chính là một trong những công cụ ưu việt đó. Dù nghe có vẻ phức tạp, đây lại là một yếu tố không thể thiếu giúp nhiều doanh nghiệp ổn định kinh doanh và giới đầu tư tối ưu hóa danh mục của mình. Vậy cụ thể tài chính phái sinh là gì và nó vận hành ra sao? Hãy cùng SACT tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây nhé.
Tài chính phái sinh là gì?
Để hiểu rõ về công cụ này, chúng ta cần nắm vững những khái niệm nền tảng nhất. Đây chính là viên gạch đầu tiên để bạn có thể xây dựng nên chiến lược đầu tư cho riêng mình một cách vững chắc và an toàn.
Khái niệm tài chính phái sinh
Tài chính phái sinh (tên tiếng Anh là Derivatives) là những hợp đồng, thỏa thuận tài chính mà giá trị của chúng không tự thân tồn tại. Thay vào đó, giá trị này được “phái sinh” ra, hay phụ thuộc hoàn toàn vào giá trị và sự biến động của một loại tài sản cơ sở khác.
Ví dụ dễ hiểu: Một doanh nghiệp nhập khẩu ký hợp đồng mua 100.000 USD sau 3 tháng nữa với tỷ giá cố định là 25.500 VND/USD. Hợp đồng này chính là một dạng công cụ phái sinh. Giá trị của nó sẽ thay đổi tùy thuộc vào việc tỷ giá thực tế sau 3 tháng cao hơn hay thấp hơn mức 25.500.
Tài chính phái sinh là gì?
Tài sản cơ sở là gì?
Tài sản cơ sở là tài sản gốc mà công cụ phái sinh dựa vào đó để xác định giá trị. Có rất nhiều loại tài sản cơ sở khác nhau trên thị trường toàn cầu, phổ biến nhất có thể kể đến:
- Hàng hóa: Các sản phẩm vật chất như nông sản (ngô, đậu tương, cà phê), năng lượng (dầu thô, khí tự nhiên), kim loại (vàng, bạc, đồng, bạch kim)…
- Chứng khoán: Cổ phiếu riêng lẻ, trái phiếu chính phủ, hoặc các chỉ số chứng khoán tổng hợp (VN30, S&P 500).
- Tiền tệ: Các cặp ngoại hối (ví dụ: USD/VND, EUR/USD).
- Lãi suất: Lãi suất tham chiếu liên ngân hàng.
Vai trò của thị trường tài chính phái sinh
Thị trường tài chính phái sinh tồn tại và phát triển mạnh mẽ nhờ ba mục đích chính sau, phục vụ cho nhiều đối tượng khác nhau:
- Phòng ngừa rủi ro (Hedging): Đây là mục đích cốt lõi và quan trọng, đặc biệt với khối doanh nghiệp. Ví dụ, một công ty dệt may có thể chốt giá mua bông trong tương lai để tránh rủi ro giá nguyên liệu tăng đột biến, từ đó ổn định chi phí sản xuất và giá bán.
- Đầu cơ (Speculation): Đây là hoạt động của các nhà đầu tư nhằm tìm kiếm lợi nhuận từ việc dự đoán đúng xu hướng tăng hoặc giảm của tài sản cơ sở. Ví dụ, nhà đầu tư mua hợp đồng tương lai dầu thô vì tin rằng giá dầu sẽ tăng trong thời gian tới.
- Kinh doanh chênh lệch giá (Arbitrage): Là việc khai thác sự chênh lệch giá nhỏ của cùng một tài sản ở các thị trường khác nhau để kiếm lợi nhuận gần như không có rủi ro. Hoạt động này giúp thị trường trở nên hiệu quả hơn.
Các công cụ tài chính phái sinh phổ biến nhất
Thị trường tài chính phái sinh hoạt động dựa trên bốn công cụ cốt lõi. Mỗi công cụ lại có những đặc điểm và ứng dụng riêng, phù hợp với từng nhu cầu cụ thể từ bảo hiểm rủi ro đến đầu tư sinh lời.
- Hợp đồng kỳ hạn (Forwards): Đây là một thỏa thuận riêng tư giữa hai bên về việc mua hoặc bán một tài sản vào một thời điểm trong tương lai với mức giá đã định. Do không được niêm yết tập trung nên tính thanh khoản thấp và có rủi ro đối tác không thực hiện hợp đồng.
- Hợp đồng tương lai (Futures): Là phiên bản chuẩn hóa của hợp đồng kỳ hạn, được niêm yết và giao dịch trên các sở giao dịch tập trung. Tính chuẩn hóa và sự tham gia của trung tâm bù trừ giúp loại bỏ gần như hoàn toàn rủi ro đối tác và tăng thanh khoản.
- Hợp đồng quyền chọn (Options): Một công cụ linh hoạt cho phép người mua có “quyền” (nhưng không có “nghĩa vụ”) mua hoặc bán tài sản cơ sở ở mức giá định trước trong một khoảng thời gian nhất định. Người mua phải trả một khoản phí gọi là phí quyền chọn.
- Hợp đồng hoán đổi (Swaps): Đây là thỏa thuận giữa hai bên về việc trao đổi các dòng tiền của nhau trong tương lai. Phổ biến nhất là hoán đổi lãi suất (từ thả nổi sang cố định) và hoán đổi tiền tệ.
Các công cụ tài chính phái sinh
Thị trường tài chính phái sinh tại Việt Nam
Tại Việt Nam, thị trường tài chính phái sinh ngày càng phát triển và được chia thành hai mảng chính là chứng khoán phái sinh và hàng hóa phái sinh. Mỗi thị trường đều có những đặc điểm và sản phẩm riêng thu hút nhà đầu tư.
Thị trường chứng khoán phái sinh
Được vận hành chính thức năm 2017, thị trường chứng khoán phái sinh do Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) tổ chức và Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) thực hiện bù trừ, đảm bảo an toàn cho các giao dịch. Các sản phẩm nổi bật bao gồm: hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 hay hợp đồng tương lai trên Trái phiếu Chính phủ…
Thị trường hàng hóa phái sinh
Đây là một mảng cực kỳ tiềm năng và đang nhận được sự quan tâm lớn, đặc biệt từ các doanh nghiệp sản xuất, xuất nhập khẩu và các nhà đầu tư chuyên nghiệp. Thị trường này được quản lý chặt chẽ bởi Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV), hoạt động dưới sự giám sát trực tiếp của Bộ Công Thương.
Điểm đặc biệt và hấp dẫn nhất của thị trường này là tính liên thông quốc tế. Các giao dịch tại Việt Nam được kết nối thẳng tới các sàn giao dịch hàng hóa lớn và uy tín nhất thế giới như CBOT, CME, NYMEX (Mỹ), LME (Anh)… đảm bảo tính minh bạch và giá cả theo chuẩn toàn cầu.
Vậy cụ thể, đầu tư hàng hóa phái sinh là gì? Đây là hình thức giao dịch các hợp đồng tương lai đã được chuẩn hóa của các loại hàng hóa mà không cần phải nắm giữ hay giao nhận tài sản vật chất. Các sản phẩm rất đa dạng, chia thành 4 nhóm chính:
- Nông sản: Cà phê, ngô, lúa mì, đậu tương, đường, bông…
- Năng lượng: Dầu thô WTI, dầu Brent, khí tự nhiên…
- Kim loại: Bạc, đồng, bạch kim, quặng sắt…
- Nguyên liệu công nghiệp: Cao su, cacao…
Thông qua các thành viên kinh doanh được cấp phép của MXV, một nông dân trồng cà phê có thể bán trước sản phẩm của mình ở mức giá tốt, một doanh nghiệp nhập khẩu thép có thể cố định giá mua nguyên liệu để tránh rủi ro thị trường tăng giá. Song song đó, các nhà đầu tư cũng có thể tìm kiếm lợi nhuận từ sự biến động giá của các loại hàng hóa này.
Thị trường hàng hóa phái sinh
Rủi ro và lợi ích khi tham gia đầu tư tài chính phái sinh
Như mọi kênh đầu tư, tài chính phái sinh mang đến cơ hội lợi nhuận khổng lồ nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro không hề nhỏ. Hiểu rõ cả hai mặt của vấn đề là điều kiện tiên quyết để thành công.
Lợi ích vượt trội
- Đòn bẩy tài chính cao: Nhà đầu tư chỉ cần bỏ ra một khoản vốn nhỏ (ký quỹ), thường chỉ bằng 1/10 giá trị thực của hợp đồng, để có thể giao dịch và hưởng lợi nhuận trên toàn bộ giá trị đó.
- Giao dịch hai chiều: Bạn có thể kiếm lời ngay cả khi thị trường đi xuống bằng cách thực hiện vị thế Bán (Short-selling), một ưu điểm mà đầu tư cổ phiếu cơ sở không có.
- Thanh khoản cao: Với các sản phẩm niêm yết, đặc biệt là các hợp đồng tương lai có khối lượng giao dịch lớn, việc mua bán diễn ra nhanh chóng, gần như ngay lập tức.
Rủi ro cần quản trị
- Rủi ro từ đòn bẩy: Đòn bẩy khuếch đại lợi nhuận, đồng thời nó cũng khuếch đại khoản lỗ khi thị trường đi ngược lại dự đoán. Một biến động nhỏ cũng có thể gây ra thua lỗ lớn, thậm chí cháy tài khoản.
- Biến động mạnh: Giá tài sản cơ sở có thể thay đổi rất nhanh do các yếu tố vĩ mô, chính trị, thời tiết… đòi hỏi nhà đầu tư phải luôn theo dõi sát sao.
- Yêu cầu kiến thức sâu: Đây không phải sân chơi cho người đầu tư theo cảm tính. Để thành công, bạn cần trang bị kiến thức vững chắc và có kỷ luật giao dịch thép.
Lợi ích và rủi ro khi tham gia đầu tư tài chính phái sinh
Lưu ý “vàng” cho nhà đầu tư mới
Để hành trình khám phá thị trường tài chính phái sinh an toàn và hiệu quả hơn, các nhà đầu tư mới nên ghi nhớ những nguyên tắc cốt lõi dưới đây. Đây là những bước đi cơ bản nhất để bảo vệ tài sản của bạn.
- Bước 1: Trang bị kiến thức nền tảng vững chắc: Đừng bao giờ đầu tư vào thứ bạn không hiểu. Hãy dành thời gian học hỏi kỹ lưỡng về tài chính phái sinh, đặc điểm từng công cụ và các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường.
- Bước 2: Luôn có kế hoạch quản trị rủi ro: Xác định rõ số vốn bạn sẵn sàng mất cho mỗi giao dịch và luôn đặt lệnh dừng lỗ (Stop-loss) để giới hạn thiệt hại ở mức chấp nhận được.
- Bước 3: Lựa chọn công ty môi giới uy tín: Một đơn vị môi giới được cấp phép, có nền tảng giao dịch ổn định, đội ngũ tư vấn chuyên nghiệp và mức phí cạnh tranh sẽ là người đồng hành đáng tin cậy.
- Bước 4: Bắt đầu với số vốn nhỏ: Khi mới tham gia, hãy bắt đầu giao dịch với một số vốn nhỏ hoặc luyện tập trên tài khoản demo (thử nghiệm) để làm quen với các thao tác và biến động thị trường mà không gặp rủi ro tiền thật.
Kết luận
Có thể thấy, tài chính phái sinh là một lĩnh vực đầy tiềm năng, một công cụ tài chính mạnh mẽ mở ra nhiều cơ hội cho cả nhà đầu tư cá nhân lẫn các doanh nghiệp. Đây không chỉ là sân chơi cho hoạt động đầu cơ tìm kiếm lợi nhuận, mà còn là công cụ phòng vệ rủi ro không thể thiếu trong môi trường kinh doanh đầy biến động.
Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn cái nhìn toàn cảnh. Nếu bạn là một nhà đầu tư hay chủ doanh nghiệp đang tìm kiếm giải pháp phòng hộ rủi ro tỷ giá, hàng hóa một cách chuyên nghiệp, hãy liên hệ với SACT – Công ty Cổ phần Giao dịch hàng hóa Đông Nam Á để có thể tìm hiểu sâu hơn và nhận tư vấn từ các chuyên gia tài chính ngay hôm nay.