Nhà đầu tư khi tham gia bất cứ thị trường nào cũng cần hiểu rõ các công cụ để có thể tiến hành giao dịch. Cụ thể ở đây là các loại hợp đồng giao dịch, bao gồm: hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn, hợp đồng quyền chọn và hợp đồng hoán đổi.
Nhằm giúp các nhà đầu tư nắm được cụ thể về từng loại hợp đồng, chênh lệch giá và chi phí nắm giữ, đội ngũ SACT đã biên dịch lại cuốn sách “Kiến thức cơ bản về giao dịch hàng hóa”. Mong rằng đây sẽ là nguồn tham khảo hữu ích cho các nhà đầu tư.
Khái niệm hợp đồng phái sinh
“Derivatives” trong kinh tế gọi là phái sinh, là một dạng hợp đồng dựa trên giá trị của các tài sản cơ sở khác nhau như hàng hóa, chỉ số, lãi suất hay cổ phiếu (giấy tờ có giá).
Trong 10 năm trở lại đây, phái sinh hàng hóa trở thành kênh đầu tư và phòng ngừa rủi ro giá được quan tâm trên toàn cầu. Ở Việt Nam, khái niệm này vẫn còn mới mẻ nhưng đang phát triển mạnh mẽ nhờ sự kết nối với thị trường quốc tế.
Các công cụ phái sinh bao gồm hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn, hợp đồng quyền chọn và hợp đồng hoán đổi. Chúng được gọi là “phái sinh” vì giá trị của chúng được tính từ giá của hàng hóa cơ bản như: lúa mì hoặc kim loại, hoặc dầu thô…
Các loại hợp đồng phái sinh phổ biến
Hợp đồng kỳ hạn (Forwards)
Hợp đồng kỳ hạn là một thỏa thuận ràng buộc về mặt pháp lý giữa người mua và người bán để trao đổi một sản phẩm sau đó, hoặc “chuyển tiếp” trong thời gian, với mức giá đã được thiết lập ngay bây giờ. Thường được sử dụng để phòng ngừa rủi ro, biến động giá.
Không giống như hợp đồng tương lai được chuẩn hóa và giao dịch trên sàn giao dịch, hợp đồng kỳ hạn được thiết kế riêng theo nhu cầu của các bên liên quan, khiến chúng trở nên lý tưởng để quản lý rủi ro liên quan đến biến động giá hàng hóa, lãi suất và tỷ giá hối đoái.
Hợp đồng kỳ hạn
Ví dụ: Tháng 8/2025, Công ty A ký mua 5 hợp đồng (100 tấn) giao tháng 12/2025 với giá cố định 1,350 cent/giạ. Nếu tháng 12 giá lên 1,450 cent/giạ, A lời.
Hợp đồng tương lai (Futures)
Hợp đồng tương lai là thỏa thuận pháp lý được chuẩn hóa, quy định việc mua hoặc bán một loại hàng hóa, tài sản hay chứng khoán nhất định với mức giá xác định trước, tại một thời điểm cụ thể trong tương lai. Các điều khoản chuẩn hóa về chất lượng và số lượng giúp hợp đồng này dễ dàng được giao dịch trên các sàn giao dịch hàng hóa tương lai, từ đó nâng cao hiệu quả vận hành của thị trường. Khi hợp đồng đáo hạn, bên mua có nghĩa vụ nhận tài sản cơ sở, còn bên bán có nghĩa vụ giao hàng.
Hợp đồng tương lai
Ví dụ: Một nhà đầu tư trên sàn CBOT mua hợp đồng tương lai dầu đậu tương tháng 12/2025 ở mức giá 53.50 USD. Nếu đến kỳ đáo hạn giá lên 55.00 USD, nhà đầu tư có thể bán ra và thu lợi nhuận từ chênh lệch giá.
Hợp đồng quyền chọn (Options)
Hợp đồng quyền chọn cho phép người mua có quyền, nhưng không bắt buộc, mua hoặc bán một tài sản tài chính tại một thời điểm trong tương lai với mức giá đã xác định trước.
Tài sản cơ sở có thể là cổ phiếu, trái phiếu, tiền mã hóa… Nhà đầu tư thường dùng hợp đồng này để phòng ngừa rủi ro cho vị thế hiện tại hoặc thực hiện giao dịch đầu cơ.
Có 2 hợp đồng quyền chọn, bao gồm:
- Quyền chọn mua (Call Option): Người mua dự đoán giá tài sản cơ sở sẽ tăng và có quyền mua tài sản theo giá thực hiện trong hợp đồng.
- Quyền chọn bán (Put Option): Người mua dự đoán giá tài sản cơ sở sẽ giảm và có quyền bán theo giá thực hiện. Nếu giá thị trường thấp hơn giá thực hiện, họ có thể bán tài sản cho bên bán hoặc bán lại hợp đồng để hưởng chênh lệch.
Hợp đồng quyền chọn: Quyền mua (Call) và quyền bán (Put)
Ví dụ 1: Tháng 5/2022 – tháng 7/2022 là tháng cao điểm của mùa hè, có bán rất nhiều voucher, trước đó vào tháng 12/2021, do dịch Covid-19, các voucher nghỉ dưỡng bán rất rẻ, chỉ cần 02 triệu VND là có thể mua được voucher nghỉ dưỡng tại resort 2 ngày 1 đêm.
Chủ sở hữu của voucher này có quyền:
- Thực hiện quyền đi nghỉ tại resort 2 ngày 1 đêm để hưởng lợi ích tiếng đi kèm với voucher này.
- Bán voucher này cho người khác với giá 3,5 triệu VND theo giá thị trường vào tháng 3/2022 – tháng 4/2022 do tình hình dịch Covid-19 được cải thiện.
- Hoặc để không nếu như không muốn bán cho ai cả, hoặc không đi được, hoặc sợ rằng đi sẽ bị nhiễm Covid, hoặc vấn đề khác.
Ví dụ trên cho thấy voucher giống quyền chọn ở chỗ, mất chi phí quyền chọn (premium) để mua là 2 triệu VNĐ và khách hàng có 03 rồi quyền đi kèm ở trên chính là 03 lựa chọn khi sở hữu quyền chọn.
Ví dụ 2: Một cá nhân mua hợp đồng bảo hiểm tai nạn với giá 15 triệu VND.
Chủ sở hữu có thể:
- Được hưởng bảo hiểm nếu bị tai nạn, mổ với chi phí lên tới 150 triệu VND.
- Không được bảo hiểm, do không phát sinh các vấn đề đạt điều kiện được bảo hiểm
Ở ví dụ trên cho thấy, cá nhân này bỏ ra phí là 15 triệu VND, nhưng có thể có lợi ích kinh tế (chứ không lời vì lý do nhân đạo) là 150 triệu Ông VND bù đắp, hoặc không được gì thì cũng chỉ mất 15 triệu VNĐ bỏ ra ban đầu.
Hợp đồng hoán đổi (Swaps)
Hợp đồng hoán đổi là thỏa thuận tài chính giữa hai bên, trong đó họ đồng ý trao đổi các dòng tiền hoặc tài sản trong một khoảng thời gian nhất định, theo những điều kiện và phương thức đã thống nhất từ trước.
Trong tài chính, đây là một dạng công cụ phái sinh, cho phép các bên hoán đổi giá trị dựa trên những tiêu chí định giá đã được cả hai cùng chấp thuận.
Hợp đồng hoán đổi
Lưu ý: Ngoài các sản phẩm trên còn tồn tại các sản phẩm cấu trúc và đặc biệt khác. Đó có thể là giao dịch spread, hoặc giao dịch kết hợp của hai hoặc nhiều quyền chọn, hoặc kết hợp giữa quyền chọn và kỳ hạn, cũng như một số giao dịch hỗ trợ thị trường vật chất như Against Actual…
Kết luận:
Việc hiểu rõ các loại hợp đồng phái sinh hàng hóa như kỳ hạn, tương lai, quyền chọn và hoán đổi sẽ giúp nhà đầu tư chủ động hơn trong việc quản lý rủi ro và tối ưu hóa lợi nhuận. Với kinh nghiệm và kiến thức chuyên sâu, SACT luôn đồng hành cùng nhà đầu tư, cung cấp thông tin chuẩn xác và chiến lược hiệu quả, giúp bạn tự tin tham gia thị trường hàng hóa phái sinh đầy tiềm năng.